Techniek eist plaats op in advisering

Duurzaamheid is een breed thema met grote impact op de advisering over ruimtelijke kwaliteit. Dat staat buiten kijf. Maar wat het betekent in de praktijk van de commissies, de teams, de bouwmeesters en de ‘klanten’ is nog niet uitgekristalliseerd.



Op de laatste editie van Dutch Design Week in Eindhoven stond dit iconische gebouwtje, genaamd The Exploded View Beyond Building. Het is volledig gebouwd met honderd verschillende natuurlijke materialen en circulaire constructiemethodes. Het gebouw is een initiatief van de The Embassy of Circular & Biobased Building.  

In gesprekken over ruimtelijke kwaliteit wordt vaak Vitruvius aangehaald. Zijn balans tussen de trits toekomstwaarde, belevingswaarde en gebruikerswaarde zal gaan verschuiven. Toekomstwaarde wordt belangrijker, denkt Tim Vredeveld, programmaleider duurzaamheid bij Het Oversticht.

‘De focus ligt meer en meer op hernieuwbaarheid en milieu-impact van bouwmaterialen. De materialen die we nu veel toepassen, zoals beton, staal, kunststoffen, scoren hier niet goed op. Met de enorme woningbouwopgave op de agenda kan en moet dat anders. Op de Dutch Design Week in Eindhoven zag ik een huis, gebouwd met honderd verschillende biobased materialen. Het materiaalgebruik is bij zulke nieuwe bouwprincipes als biobased en circulair bouwen wezenlijk anders dan we gewend zijn. Ik merk nog vaak dat mensen een ‘hobbit-gevoel’ hebben bij dit type materialen, maar dat is totaal onnodig. Esthetiek en vergaande duurzaamheid gaan perfect samen. Onze bouwcultuur zal veranderen en we zullen gaan wennen aan andere uiterlijke verschijningen.

Zo weinig mogelijk verstoren
Niet alleen op materiaal maar ook op stedenbouwkundig vlak zullen ‘volhoudbare principes’ zich doen gelden. ‘Een nieuwbouwwijk zal niet “gewoon” logisch verkaveld worden zodat het er leuk uit ziet, maar steeds meer worden ingericht met de focus op klimaatadaptatie en biodiversiteit. Open ruimte en groen zijn nog te vaak een sluitpost, maar dat idee is echt achterhaald. Zo weinig mogelijk verstoren bij de bouw wordt een kwaliteit, en daarmee een criterium voor ons werk.’
'Het is zo’n breed terrein zegt Vredeveld dat alleen een nieuw lid Duurzaamheid aantrekken niet voldoende zal helpen. ‘Ik zie veel meer in het organiseren van een netwerk van deskundigen om de advisering heen: ecologen, energie-experts, experts op gebied van groene daken, waterretentie. We hebben vanuit Het Oversticht samen met de provincie Overijssel net een brochure over Natuurinclusief (ver)bouwen uitgebracht. Om te laten zien hoe ontwerp en biodiversiteit elkaar kunnen versterken. Hopelijk kunnen we daar volgend jaar alweer aanvullingen op schrijven.’  

Puntensysteem
Een andere optie is het puntensysteem Groen en natuurinclusief bouwen dat de gemeente Den Haag 2019 heeft bedacht. Ontwikkelaars kunnen uit een menu met groene en diervriendelijke maatregelen een keuze maken. Hoe natuurlijkvriendelijker de maatregel, hoe meer punten. De gemeente bepaalt per bouwproject het benodigde puntenaantal, gekoppeld aan de grootte van het project. Uit een eerste voorlopige evaluatie blijkt dat in meer dan 25 bouwplannen ontwikkelaars en architecten het puntensysteem toepassen, vooral in de Binckhorst, mede dankzij het (pilot) omgevingsplan waarin het puntensysteem is opgenomen. Eén van de succesfactoren is het betrekken van een ecoloog bij de bouw.  

Deventer voert eveneens een dergelijk systeem in. Om een voorbeeld te geven: voor een project van acht woningen zijn 15 punten nodig. Punten zijn te behalen met groene daken (8), erfscheidingen die egels en andere dieren kunnen passeren (1) en met nestkasten: ‘Acht losse nestelgelegenheden (per 8 kasten 3 punten) voor Huismussen (aan de noord- oostzijde) op tenminste drie meter hoogte; Drie nestelgelegenheden (per 3 kasten 3 punten) voor Gierzwaluwen per woonblok (aan de noordoostzijde). Op tenminste vijf meter hoogte. De ministeries van LNV en BZK bekijken of natuurinclusief bouwen een wettelijke verankering kan krijgen in het bouwbesluit.

Klantvriendelijk
De Amsterdamse Commissie Ruimtelijke Kwaliteit (CRK) zet stevig in op voorlichting en bemiddeling, zegt beleidsadviseur Erfgoed en Duurzaamheid Dik de Roon. Ook met het oog op de Omgevingswet. ‘Klantvriendelijkheid van de ambtenaren voor initiatieven van burger is heel erg aan de orde. Wij willen geen frustratie van burgers met duurzame plannen en we willen laten zien dat er veel meer kan dan ‘men’ over het algemeen denkt.’ Een mooi voorbeeld daarvan is de Erfgoeddakenkaart die Amsterdam gemaakt heeft. Uit deze inventarisatie blijkt dat er veel meer plaats is voor zonnepalen in de (binnen)stad dan ‘iedereen’ voetstoots heeft aangenomen.  

‘Onze inzet is dat burgers hun informatie niet meer bijeen hoeven te sprokkelen. Per duurzaamheidsingreep zijn wij een aparte handleiding aan het maken. Hierin staat alle beleidsinformatie uitgelegd en worden alle eisen gebundeld. Die van zonnepanelen is inmiddels af. We hebben ook het Loket Duurzaam erfgoed geopend, waar iedere aanvrager terecht kan. Twee ambtenaren bemensen het digitale loket, ondersteund door iemand uit de commissie CRK en twee mensen van Monumenten en Archeologie.’  

Aan de Zeeburgerdijk in Amsterdam renoveert Hooyschuur Architecten i.o.v. Eigen Haard. De Amsterdamse commissie CRK vond het verantwoord om in dit specifieke geval zonnepanelen op dakvlakken grenzend aan de openbare ruimte toe te staan. Op de foto de eerste tranche, die al is afgerond. Foto: Hooyschuur Architecten

Pad effenen
Misschien nog wel belangrijker is de pro-actieve inzet van de CRK. ‘Bij ingewikkelde plannen nodigen we initiatiefnemers uit voor voorbesprekingen. We effenen zo het pad richting vergunningverlening.’ Maar dat is niet het enige, zegt De Roon. De ambtenaren doen ook zendingswerk. ‘Wij hebben ons opgelegd om bij ingrijpende aanvragen zonder duurzaamheidsaspecten de indieners hierop te wijzen en hen hierover te adviseren. Waarom geen zonnepanelen op jullie grote platte dak, zeggen we tegen eigenaren met intensieve verbouwingsplannen. En waarom is er nog niet geïsoleerd?’  

‘De maatschappelijke en ook de technische ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid ontrollen zich snel. Als commissie moeten we goed op de hoogte blijven van nieuwe materialen. Wij hebben regelmatig contacten hierover, bijvoorbeeld met de TU Delft. Zo kunnen we in de (voor)bespreking van plannen toepassingen en materialen suggereren die veel mooier zijn dan de aanvrager indient. Of die beter passen in beschermd stadsgezicht, zoals matte rode zonnepanelen. We moeten de techniek een plek geven in de wijze waarop we beoordelen.’     

Handreiking zonnedaken op Amsterdams erfgoed  

Marijke Bovens | november | 2021
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief